Spożywanie owoców i warzyw to podstawa zdrowej diety. Jednak wybierając je warto być świadomym, co może się w nich kryć. Mowa na przykład o pestycydach, które mają chronić rośliny, ale stanowią zagrożenie dla człowieka. Aby dokonywać świadomych wyborów, można korzystać z podpowiedzi, takich jak Dirty Dozen i Clean Fifteen, czyli listy owoców i warzyw, które zawierają pestycydy w największej oraz najmniejszej ilości.

Co to Dirty Dozen i Clean Fifteen?

Dirty Dozen (Brudna Dwunastka, Parszywa Dwunastka) i Clean Fifteen (Czysta Piętnastka) to publikowane corocznie, od 2004 roku, listy warzyw i owoców z najwyższą (Brudna Dwunastka) oraz najniższą (Czysta Piętnastka) zawartością pestycydów.

Zestawienia dotyczące zanieczyszczenia pestycydami, które obejmują świeże owoce i warzywa nieekologiczne lub konwencjonalne, dostępne w większości sklepów, to inicjatywa organizacji Environmental Working Group (EWG). Ich bazę stanowią dane z testów przeprowadzonych przez Departament Rolnictwa oraz Agencję Żywności i Leków.

Pestycydy w Europie

Wprawdzie wyniki analiz 47 510 próbek 46 gatunków owoców i warzyw dotyczą Stanów Zjednoczonych, ale są uznawane za uniwersalne, stąd znajdują zastosowanie także w Europie i w Polsce. Dlaczego? Wiele badanych produktów trafia na rynek europejski lub warzywa i owoce uprawia się w podobny sposób, z użyciem chemii ochronnej.

Jeśli chodzi o Europę, raporty o pozostałościach pestycydów w żywności corocznie publikuje Europejski Urząd ds. Bezpieczeństwa Żywności (EFSA). Analiza z lat 2018–2020 wykazała, że najbardziej zanieczyszczonymi owocami w UE są winogrona, grejpfruty i banany, zaś najmniej pestycydów zawierają brokuły, grzyby i bakłażan. Pełne wyniki analizy dostępne są na stronie EFSA.

Czy pestycydy są szkodliwe?

Pestycydy, czyli środki ochrony roślin, zanieczyszczają większość konwencjonalnych owoców i warzyw (w uprawach bio nie wolno stosować pestycydów). Prawda jednak jest taka, że trudno wyobrazić sobie masową produkcję bez ich użycia. Z tego powodu należy skupić się na tym, by pozostałości substancji w żywności było jak najmniej.

Pestycydy są szkodliwe, ponieważ mogą zaburzać układ hormonalny, co stwarza zagrożenie dla zdrowia, w tym rozwoju wielu chorób, takich jak nowotwory, choroby neurologiczne, niepłodność i bezpłodność.

Co może pomóc ograniczyć narażenie na te substancje? Jak się chronić? Kluczowe jest bardzo dokładne mycie owoców i warzyw oraz wybieranie produktów ekologicznych. Pomóc w tym mogą listy: Parszywa Dwunastka i Czysta Piętnastka.

Owoce i warzywa a pestycydy: raport EWG 2025

Najnowszy raport z 2025 r. opiera się na analizie danych USDA z testów ponad 53 000 próbek 47 rodzajów owoców i warzyw. Przed badaniami produkty były myte, szorowane lub obierane, zgodnie z typowym sposobem przygotowania do spożycia. Mimo to na wielu próbkach nadal wykryto pozostałości pestycydów.

Dirty Dozen food — najbardziej toksyczne produkty

The 2025 Dirty Dozen™ (Parszywa Dwunastka 2025) to lista, która obejmuje produkty najbardziej narażone na chemiczne zanieczyszczenia.

Spośród 47 produktów ujętych w analizie, najbardziej zanieczyszczone pestycydami są takie warzywa i owoce jak:

1. ziemniaki
2. borówki
3. jeżyny
4. jabłka (pryskane chemikaliami po zbiorach)
5. gruszki (to owoce najbardziej zanieczyszczone pestycydami w liście EWG!)
6. nektarynki (są bardzo niebezpieczne, jeśli chodzi o zanieczyszczenie pestycydami)
7. wiśnie
8. brzoskwinie
9. winogrona
10. jarmuż, jarmuż i liście gorczycy (ponad połowa próbek jarmużu jest skażona potencjalnie rakotwórczym pestycydem)
11. truskawki
12. szpinak (wagowo zawiera więcej pozostałości pestycydów niż jakikolwiek inny rodzaj produktów).

Clean Fifteen — najmniej zanieczyszczone produkty

The Clean Fifteen™ 2025 (Czysta Piętnastka 2025) to lista zawierająca 15 warzyw i owoców bez chemii. Znalazły się na niej gatunki cechujące się naturalną odpornością na pestycydy (to owoce i warzywa, które nie wchłaniają pestycydów) lub posiadające grubsze skórki, które ograniczają wchłanianie szkodliwych substancji.

Jak wygląda lista owoców warzyw o najniższej ilości pozostałości pestycydów? Zgodnie z analizą EWG najnowszych danych USDA, tworzą ją:

1. ananasy
2. słodka kukurydza, świeża i mrożona
3. awokado
4. papaja
5. cebula
6. słodki groszek (mrożony)
7. szparagi
8. kapusta
9. arbuz
10. kalafior
11. banany
12. mango
13. marchew
14. grzyby
15. kiwi

Nowości w Clean Fifteen i Dirty Dozen 2025

EWG zaktualizowała swoje coroczne zestawienie owoców i warzyw pod kątem pozostałości pestycydów. Jakie są wnioski i nowości?

Nowości w Czystej piętnastce

Jak czytamy w EWG’s Shopper’s Guide to Pesticides in Produce™ produkty z listy Clean Fifteen (czysta piętnastka) zawierały znacznie mniej toksyczne związki niż te z Dirty Dozen (parszywa dwunastka).

Do grona warzyw i owoców z najniższą zawartością pestycydów dołączyły banany i kalafior. To dobra wiadomość zwłaszcza dla rodziców. Banany są podstawą diety niemowląt i małych dzieci. Inne wyróżniające się produkty to: awokado, papaja, ananas i cebula.

Nowe zagrożenia na liście Parszywej dwunastki

Wśród niechlubnych debiutantów znalazły się jeżyny i ziemniaki.

Aż 93% badanych próbek jeżyn zawierało pozostałości pestycydów, średnio cztery różne substancje na próbkę. W połowie z nich wykryto cypermetrynę,  pestycyd uznany przez EPA za możliwy czynnik rakotwórczy.

Z kolei 90% ziemniaków zawierało chlorprofam – inhibitor kiełkowania, zakazany w UE od 2019 r. ze względu na potencjalne zagrożenia dla zdrowia.

W sumie na owocach i warzywach z listy Dirty Dozen wykryto ponad 50 różnych pestycydów – z wyjątkiem wiśni. Każdy produkt (poza ziemniakami) zawierał średnio cztery lub więcej substancji chemicznych.

Pestycydy w żywności — poradnik dla konsumentów

Jakie warzywa i owoce wybierać, by jeść zdrowo, a dieta była możliwie najlepsza? Pomóc może kilka informacji.

Po pierwsze, jeśli zależy Ci na ograniczeniu spożycia pestycydów, wybieraj ekologiczne wersje produktów z Parszywej Dwunastki.

Po drugie pamiętaj, że produkty z Czystej Piętnastki są bezpieczniejsze pod względem zawartości pestycydów, nawet w wersji konwencjonalnej.

Po trzecie: niezależnie od wyboru, zawsze dokładnie myj owoce i warzywa przed spożyciem. Choć zabieg nie usuwa wszystkich chemikaliów, pomaga zmniejszyć poziom pestycydów, usunąć brud i ograniczyć ryzyko zakażeń bakteryjnych.

Aby usunąć ewentualne pozostałości chemiczne, owoce i warzywa można nie tylko myć pod bieżącą wodą, ale i wykorzystywać domowe metody oczyszczania.

Jak myć owoce i warzywa z pestycydów?

Jak zmniejszyć ilość pestycydów w warzywach i owocach? Dostępne opcje to:

Woda i sól morska lub sok z cytryny

Mocz owoce lub warzywa przez 10 minut, a następnie dokładnie spłucz, by usunąć pozostałości chemiczne.

Dwuetapowe moczenie (kwaśne i zasadowe)

Zacznij od moczenia warzyw lub owoców w roztworze (½ szklanki octu jabłkowego na 1 litr wody) przez 2 minuty, a potem przejdź do wody z sodą oczyszczoną (1 łyżka na 1 litr). Na koniec dokładnie spłucz.

Dowiedz się także, jak możesz ograniczyć rakotwórcze substancje w domu.

Pamiętaj, że regularne spożywanie warzyw i owoców jest kluczowe dla zdrowia, a ich korzyści zdrowotne przewyższają potencjalne ryzyko związane z pestycydami.