Wokół kuchenki mikrofalowej narosło wiele mitów. Choć korzysta z niej większość z nas, to wątpliwości wciąż nie brakuje: czy jedzenie z mikrofali może być napromieniowane? Czy powoduje raka? A może jest zupełnie pozbawione wartości odżywczych? Sprawdźmy, ile w tym prawdy, a ile miejskich legend. Co na jej temat sądzi dietetyk, ekspert Well Be Studio, Damian Parol?

Jak działa mikrofalówka?

Każdy, kto oglądał film Faceci w czerni wie, że mikrofalówka to technologia przejęta od kosmitów i nikt do końca nie rozumie, jak to działa. Ale żarty na bok!

Działanie kuchenki mikrofalowej rzeczywiście może wydawać się jakimś rocket science, ale w gruncie rzeczy to bardzo prosty mechanizm. Wymaga jednak zrozumienia kilku podstaw fizyki. Kluczowe są dwie kwestie.

Po pierwsze: ciepło to po prostu drganie cząsteczek, na przykład wody. Im mocniej drgają, tym wyższa temperatura. Lód ma cząsteczki niemal nieruchome, wrząca woda — bardzo aktywne.

Po drugie: mikrofalówka emituje fale elektromagnetyczne (o długości 12,2 cm i częstotliwości 2,45 GHz), które wzbudzają drgania, czyli generują ciepło. Czyli jej zadaniem jest — przy pomocy fali elektromagnetycznej — wzbudzić drgania cząsteczek wody w produkcie.

Co ciekawe, mikrofale bezpośrednio podgrzewają tylko cząsteczki wody. Inne składniki — białka, tłuszcze, węglowodany — nagrzewają się „przy okazji”, od gorącej wody.

Mit 1: Jedzenie z mikrofalówki jest napromieniowane i rakotwórcze

Czy jedzenie z mikrofali szkodzi, jest napromieniowane i rakotwórcze? Nie! Ten mit wynika z mylenia dwóch pojęć: promieniowania elektromagnetycznego (które emituje mikrofalówka) i promieniowania jonizującego, pochodzącego z rozpadu pierwiastków radioaktywnych.

— Promieniowanie elektromagnetyczne użyte w mikrofalówce nie sprawia, że żywność jest „napromieniowana”, czy radioaktywna.

Mikrofale są zbyt słabe, by „napromieniować” żywność. To jakby próbować zburzyć wieżowiec plastikowym młotkiem w ścianę. Teoretycznie robisz co trzeba, ale nawet jeśli celujesz dobrze, siła jest zdecydowanie za mała. Dlatego jedzenie z mikrofalówki nie staje się radioaktywne.

Choć to nie znaczy, że włożenie dłoni do działającej mikrofalówki (jeśli byłoby to technicznie możliwe) to jakiś specjalnie dobry pomysł. Ale to dlatego, że się oparzysz — podobnie, jak możesz się poparzyć dotykając gorącego piekarnika. Z tego też powodu kuchenka wyłącza się, gdy tylko otworzysz drzwiczki.

Co więcej, samo urządzenie jest szczelnie ekranowane i zabezpieczone przed emisją fal poza nią. Nie ma szans, by te wydostawały się na zewnątrz. A gdyby jakimś cudem tak się stało? Stojąc przy działającej mikrofalówce poparzyłbyś się, ponieważ Twoje ciało składa się głównie z wody, a mikrofalówka podgrzewa właśnie wodę.

— Reasumując: jedzenie z mikrofalówki w żadnym stopniu nie jest napromieniowane i nie powoduje raka.

Mit 2: Mikrofalówka wytwarza toksyczne substancje w jedzeniu

Mit, że mikrofalówka wytwarza toksyczne substancje w żywności, jest naukowo obalony. To nieprawda. Żadne badania nie wykazują, że podgrzewanie jedzenia w mikrofalówce powoduje powstawanie unikalnych, szkodliwych związków chemicznych, które nie powstałyby przy użyciu innych metod obróbki cieplnej.

Jest wręcz przeciwnie: z powodu krótszego czasu gotowania i niższych temperatur mikrofalówka może być zdrowszym i bardziej bezpiecznym sposobem przygotowywania jedzenia. Podczas gotowania czy smażenia w wysokiej temperaturze przez dłuższy czas mogą powstawać różne szkodliwe związki chemiczne, takie jak zaawansowane produkty glikacji (AGE) czy nitrozaminy. W mikrofalówce, dzięki krótszemu czasowi obróbki, ilość tych substancji jest zazwyczaj znacznie mniejsza.

Dowód? W badaniach wykazano, że podgrzewanie bekonu w mikrofalówce prowadziło do znacznie niższego poziomu szkodliwych nitrozamin w porównaniu do tradycyjnego smażenia na patelni. Przy krótkim czasie podgrzewania ilości tych związków były wręcz niewykrywalne. [1].

Niektóre obawy dotyczące powstawania substancji rakotwórczych, takich jak akrylamid, są również nieuzasadnione. Akrylamid tworzy się głównie w procesach pieczenia i smażenia, w wysokiej temperaturze powyżej 120°C, a jedzenie w mikrofalówce nie nagrzewa się bardziej niż do około 100 stopni.

Podsumowując, mikrofalówka nie wytwarza toksycznych substancji w jedzeniu. Wręcz przeciwnie: w wielu przypadkach jest zdrowszą alternatywą do gotowania lub smażenia w tradycyjny sposób. Kluczem do bezpieczeństwa jest jednak stosowanie odpowiednich naczyń i unikanie podgrzewania plastików, które mogą uwalniać szkodliwe substancje. Unikaj pojemników, które nie są oznaczone jako „microwave safe”.

Obejrzyj video Czy jedzenie z mikrofalówki jest szkodliwe? 

Mit 3: Mikrofalówka niszczy wartości odżywcze

Każda forma podgrzewania żywności będzie się wiązać ze stratami wartości odżywczych, szczególnie w kontekście witamin wrażliwych na temperaturę, czyli witaminy C i większości witamin z grupy B.

Ale mikrofala — ze względu na krótki czas podgrzewania — może zachować więcej składników odżywczych niż inne metody obróbki cieplnej. Jednocześnie też podgrzewanie w mikrofalówce pozwala oszczędzić witaminy rozpuszczalne w wodzie, które nie zostają wypłukane na przykład podczas gotowania w wodzie.

Badania potwierdzają, że mikrofala może prowadzić do mniejszych strat witamin [2]. Są jednak wyjątki. Na przykład brokuły mogą tracić więcej związków prozdrowotnych przy podgrzewaniu w mikrofali, ale to raczej wyjątek niż reguła.

— Mikrofalówka powoduje straty wartości odżywczych jedzenia? To o tyle ciekawy mit, że jest w zasadzie odwrotnie.

Inną korzyścią korzystania z mikrofalówki jest to, że na przykład odsmażanie wiąże się z dodaniem tłuszczu, więc ekstra liczbą dodatkowych kalorii. Choć takie jedzenie jest bez wątpienia smaczniejsze, to także bardziej kaloryczne.

Mit 4: Jedzenie z mikrofalówki jest niedobre

Jedzenie z mikrofalówki czasem nie jest zbyt smaczne. No cóż, bywa, ale często problem leży w tym, co wkładamy do mikrofali. Jeśli to gotowiec sprzed trzech dni, nie oczekuj kulinarnego objawienia.

Mikrofala powoduje odparowanie wody, a więc dania mogą być gumowate. Nie ma też przypieczonej skórki, którą tak lubimy (choć ta zawiera szkodliwe substancje). I oczywiście nie dodajemy tłuszczu — a ten dodaje smaku. Z drugiej strony zupy, leczo czy gulasze z mikrofali smakują bardzo dobrze.

Mit 5: Mikrofalówka podgrzewa bardziej talerz niż jedzenie

Brzmi znajomo? Poparzony talerz i zimna zupa? Ile razy przeklinaliście świat, bo talerz z mikrofali poparzył Wam palce?

Zjawisko to nie jest związane z falami, jakie używa się z mikrofali, ale z tak zwanym ciepłem właściwym danego przedmiotu, co w praktyce oznacza, że pewne rzeczy nagrzewają się szybciej niż inne. W tym przypadku talerz szybciej niż kotlet. Tak samo, a może nawet bardziej, działoby się przy innych metodach podgrzewania, ale talerze rzadko wkładamy do piekarnika i nigdy nie kładziemy na patelni.

Z ciepłem z mikrofalówki jest też taki problem, że fale, które w niej działają, nie rozchodzą się równomiernie. Choć efekt ten zmniejsza obrotowy talerz i ścianki, od których odbijają się fale, to i tak prawie zawsze powstają tzw. wyspy zimna. Stąd możliwe jest nagrzanie się jedzenia tylko w niektórym miejscach.

Tip: talerz z jedzeniem połóż nie na środku, a przy krawędzi obrotowego talerza. To ważne również ze względów mikrobiologicznych. „Zimne wyspy” mogą nie osiągnąć temperatury wystarczającej do zniszczenia bakterii. Dlatego nie podgrzewaj w niej mleka dla niemowląt.

Mit 6: Trzeba mieć specjalne naczynia do mikrofali

W czym podgrzewać jedzenie w mikrofalówce? Ceramika? Śmiało. Plastik? Tylko oznaczony jako bezpieczny do mikrofali. Inaczej pojemniki mogą wydzielać bisfenol A (BPA) i inne szkodliwe związki, na przykład ftalany.

Do kuchenki nie wolno wkładać metalu, ale też uwaga na ceramikę z metalicznymi zdobieniami („pozłoceniami” czy „posrebrzeniami”), które mogą iskrzyć.

Czytaj: Rocznie zjadasz 12 plastikowych toreb. Jak to możliwe i co z tym zrobić?

Mit 7: Mikrofalówka podgrzewa jedzenie od środka

Czy mikrofalówka podgrzewa jedzenie od środka? Nie. To popularne nieporozumienie. Przykład? Zamrożony kurczak z zewnątrz będzie gorący, a w środku nadal zimny. Gdyby mikrofalówka działała „od środka”, byłoby odwrotnie.

Skąd się zatem wziął ten popularny mit? W dużej mierze z powodu uproszczonych grafik ilustrujących proces podgrzewania, które mogą sugerować, że mikrofale przenikają całe jedzenie, podgrzewając je od środka.

Tymczasem energia mikrofal szybko spada w miarę ich penetracji w głąb jedzenia, dlatego podgrzewanie zachodzi głównie w zewnętrznych warstwach, zwykle do głębokości 2–3 cm. To ograniczenie jest szczególnie widoczne w przypadku większych porcji jedzenia, gdzie wewnętrzne warstwy mogą pozostać chłodne lub wręcz zimne, jeśli proces podgrzewania nie zostanie odpowiednio wydłużony.

Podsumowanie: mikrofalówka nie taka straszna

I co, czy udało się rozwiać wasze wątpliwości? Jak widzicie, mikrofalówka to urządzenie, które, mimo wielu mitów i legend, jest całkiem nieskomplikowane, a przy okazji bezpieczne i praktyczne.

Nie wytwarza toksycznych substancji (o ile nie podgrzewacie w plastiku), nie robi z jedzenia „radioaktywnej bomby” i — co więcej — potrafi zachować więcej składników odżywczych niż tradycyjne metody gotowania. Jasne, czasem podgrzeje talerz zamiast jedzenia, ale hej — nikt nie jest idealny!

FAQ: Czy jedzenie z mikrofali jest szkodliwe? Fakty i mity o mikrofalówkach

Czy jedzenie z mikrofali to powolna śmierć?

Brzmi dramatycznie, ale na szczęście to mit. Jeśli używasz mikrofalówki prawidłowo, nie narażasz się na żadne dramatyczne skutki zdrowotne. Najważniejsze? Odpowiednie naczynia, unikanie podgrzewania w folii czy plastiku nieprzeznaczonym do mikrofali i regularna kontrola stanu technicznego urządzenia.

Czy stara mikrofala jest niebezpieczna?

Stare nie zawsze znaczy szkodliwe — o ile urządzenie działa prawidłowo. Problem zaczyna się, gdy drzwi są nieszczelne, uszczelki zużyte, a obudowa uszkodzona. Dlatego warto sprawdzać mikrofalówkę, zwłaszcza jeśli służy nam już długie lata.

Czy jedzenie z mikrofali powoduje raka?

Nie. Mikrofale nie są promieniowaniem jonizującym — nie modyfikują DNA, nie pozostają w jedzeniu, nie wytwarzają substancji rakotwórczych. Międzynarodowe organizacje zdrowotne, w tym WHO, uspokajają: jedzenie z mikrofali nie zwiększa ryzyka zachorowania na nowotwory.

Czy mikrofala jest szkodliwa dla zdrowia?

Sama kuchenka mikrofalowa nie jest zagrożeniem, jeśli korzystasz z niej zgodnie z przeznaczeniem. Promieniowanie działa tylko wewnątrz komory podczas pracy urządzenia i nie „zostaje” w jedzeniu.

Czy jedzenie z mikrofali traci wartości odżywcze?

Każda obróbka cieplna wpływa na niektóre składniki odżywcze, ale — i tu niespodzianka — w wielu przypadkach mikrofala jest łagodniejsza niż gotowanie na gazie czy w piekarniku. Krótszy czas podgrzewania oznacza mniejsze straty witamin wrażliwych na temperaturę, np. witaminy C czy witamin z grupy B.

Dlaczego mówi się, że podgrzewanie w mikrofali jest niezdrowe?

Najwięcej kontrowersji budzi nie sama technologia, ale sposób użycia. Podgrzewanie w nieodpowiednich plastikach, przegrzewanie tłuszczów czy nierównomierne podgrzewanie dań mogą powodować problemy zdrowotne. Zadbaj o dobre naczynia i równomierne mieszanie potraw — i gotowe.

Promieniowanie mikrofalowe — jak wpływa na człowieka?

Mikrofale to promieniowanie niejonizujące, czyli takie, które nie uszkadza komórek ani DNA. Ich energia wystarcza tylko do wzbudzania drgań cząsteczek wody w jedzeniu, dzięki czemu potrawy się podgrzewają. Przy sprawnym urządzeniu promieniowanie nie wydostaje się na zewnątrz.

Czy mikrofale są groźne z punktu widzenia fizyki?

Z fizycznego punktu widzenia mikrofale są bezpieczne. To promieniowanie niskoenergetyczne, które nie ma zdolności wywoływania zmian genetycznych ani uszkodzeń tkanek przy typowym użytkowaniu w kuchni.

 

Artykuł powstał na bazie podcastu dra Damiana Parola: Czy jedzenie z mikrofalówki jest szkodliwe? na kanale Well Be Studio

Linki do badań:

[1] Formation of N-nitrosamines in microwaved versus skillet-fried bacon containing nitrite, www.sciencedirect.com

[2] Influence of cooking methods on antioxidant activity of vegetables, pubmed.ncbi.nlm.nih.gov